Karty z historii spółdzielczości spożywców - maj

dodano: 2019-05-22

Dla dobra powszechnego

W 150-letnich, burzliwych i bogatych dziejach polskiej spółdzielczości spożywców, rok 1913 był rokiem przełomowym. Wtedy to, jeszcze pod zaborami, spółdzielcy zbudowali gmach krajowej hurtowni i centrali gospodarczej Społem na Mokotowie, przy ul. Grażyny w Warszawie. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. stał się on ośrodkiem budowy potężnej, największej sieci handlowej w kraju. Służyła ona Polakom niezawodnie podczas wojen, kryzysów, zniewolenia, odbudowy z ruin.
O jej celach mówił podczas poświęcenia i otwarcia gmachu Społem pierwszy prezes Związku Społem, późniejszy prezydent RP Stanisław Wojciechowski, który podkreślał, że „…Związek nasz nie jest tylko przedsiębiorstwem handlowym, on jest instytucją społeczną”. Ma on służyć „dobru powszechnemu”, przeprowadzając „zasadę sprawiedliwości, uczciwości i porządku.”  Jest on „owocem dobrze pojętej idei solidarności”.
Pod kierunkiem tej centrali gospodarczej w końcu 1938 r. Związek Społem dysponował już potęgą sieci 1877 spółdzielni, zrzeszających 405 tys. osób, zatrudniających 7487 osób w 3401 sklepach. Obrót roczny tej sieci wyniósł za rok 1938 – 170,6 mln zł, a zysk netto 3,1 mln zł. Związek Społem posiadał 73 oddziały i składnice hurtowe, obejmujące 176 powiatów. Oprócz tego spółdzielnie utrzymywały 305 zakładów wytwórczych, w tym piekarnie, masarnie, ciastkarnie, młyny, mleczarnie, 16 jadłodajni. Duże zakłady przetwórcze Związku znajdowały się w Kielcach, Dwikozach, Włocławku, Gdyni.
Tę największą sieć detaliczną wykorzystały niemieckie władze okupacyjne dla realizacji systemu kartkowego. Mimo różnych szykan i obostrzeń Społem obroniło swe struktury centrali i hurtu, a nawet pomagało konspiracyjnie ruchowi oporu. Po wojnie, w latach stalinowskich odegrało dużą rolę w odbudowie kraju i zagospodarowaniu Ziem Zachodnich. W 1949 r. zabrano centrali hurt i nazwę Społem.
Po październiku 1956 przywrócono nazwę Społem i odbudowano hurt. Z trudem i poświęceniem, w gospodarce niedoboru zaopatrywano ludność w niezbędne artykuły pierwszej potrzeby. W latach 60. i 70. sieć sklepów powiększono o pierwsze obiekty wielkopowierzchniowe. W okresie stanu wojennego sklepy społemowskie znów musiały nakazowo realizować system kartkowy. Wcześniej, w okresie strajków 1980 r., dostarczały żywność strajkującym stoczniowcom.     
Niestety, mimo nadziei na odrodzenie niezależnego Społem w warunkach powrotu do gospodarki rynkowej, w 1990 r. tzw. Specustawa zniszczyła centralę gospodarczą i hurt społemowski. Nowy Związek Rewizyjny Społem nie ma już uprawnień gospodarczych, a potencjał spółdzielni uległ zdziesiątkowaniu. Jednak teraz, w roku jubileuszowym 150-lecia Społem, roku 50 jubileuszowego Zjazdu Społem na jesieni br., znów podejmowane są wysiłki dla koncentracji spółdzielni i odnowienia wizerunku tej niezawodnej polskiej sieci handlowe